همه‌گیرشناسی بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه در استان گلستان: اثر بیماری بر صفات کمّی و کیفی مؤثر در عملکرد

بیماری پژمردگی ورتیسلیومی پنبه ناشی از قارچ Verticilium dahliae Kleb. یکی از مهم‌ترین بیماری‌های پنبه در استان گلستان است. به منظور تعیین اثر بیماری بر خصوصیات کمّی و کیفی وهم‌بستگی صفات مؤثر در عملکرد با تحمل به بیماری، 1500 بوته انتخاب و با توجه به میزان سلامت آنها به پنج گروه  تقسیم شدند. از هر گروه 100 بوته انتخاب و صفات کمی و کیفی بوته و وش ، قوه نامیه و وزن هزار دانه بذور تعیین و ضریب کاهش هر خصوصیت برای هر درجه بیماری نسبت به بوته سالم محاسبه شد. آنالیز واریانس یک طرفه صفات اندازه‌گیری شده در هر گروه در قالب طرح کاملاً تصادفی و به روش نرم‌افزار SAS نسخه 9 و مقایسه میانگین صفات به روش Tukey  در سطح معنی‌دارF  صورت گرفت. 15 رقم پنبه درقالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار در دو مزرعه آلوده و غیرآلوده به عامل بیماری کشت گردیدند. شاخص بیماری پژمردگی ورتیسلیومی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه زایا تعداد غوزه در بوته، قطر طوقه، عملکرد، زودرسی و وزن تک غوزه اندازه‌گیری شدند. آنالیز واریانس ساده و مرکب با استفاده از برنامه کامپیوتری MSTATC محاسبه و میانگین صفات با آزمون دانکن مقایسه شدند. هم‌بستگی فنوتیپی دو به دوی صفات با برنامهSAS  و هم‌بستگی ژنتیکی با استفاده از برنامه Gen.cor تخمین زده شد. نتایج نشان داد که بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی باعث کاهش ارتفاع بوته، تعداد گره، تعداد شاخه‌های زایا، تعداد غوزه در بوته، وزن غوزه، وزن هزاردانه، عملکرد، تعداد برگ، کیل، استحکام الیاف، ضریب میکرونر، طول الیاف، یک‌نواختی الیاف و کاهش قوه نامیه بذرهای استحصالی از بوته‌های بیمار و افزایش درصد چربی پنبه دانه می‌شود.هم‌بستگی ژنتیکی بین شاخص بیماری و تعداد شاخه رویا (63/0)، بین شاخص بیماری با طول شاخه رویا (69/0) و بین شاخص بیماری و طول شاخه زایا (34/0) مثبت و در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بودند. بین شاخص بیماری با تعداد شاخه رویا هم‌بستگی معنی‌دار و مثبت وجود داشت (31/0r =  و 01/0= a). هم‌بستگی بین شاخص بیماری با طول شاخه زایا و وزن غوزه، منفی و در سطح 5 درصد معنی‌دار بود. به عبارت دیگر بوته‌های بیمار، طول شاخه‌های زایا و وزن قوزه کمتری دارند. بین شاخص بیماری و تعداد شاخه رویا هم‌بستگی فنوتیپی مثبت و معنی‌دار وجود داشت (31/0)، بین شاخص بیماری با طول شاخه زایا و وزن قوزه هم‌بستگی فنوتیپی منفی و معنی‌دار مشاهده شد (به ترتیب 21/0- و 18/0-) . بین شاخص بیماری با تعداد شاخه رویا، طول شاخه رویا و طول شاخه زایا هم‌بستگی ژنتیکی مثبت و معنی‌داری وجود داشت، بین شاخص بیماری با ارتفاع، زودرسی، وزن غوزه و عملکرد هم‌بستگی ژنتیکی منفی و معنی‌دار دیده شد. بنابراین بوته‌هایی با تعداد شاخه‌های رویای بیشتر، طول شاخه‌های زایا و رویای بیشتر و با شاخ و برگ بیشتر، تحمل بیشتری در مقابل حمله عامل بیماری دارند.